Administrata publike shqiptare gjatë viteve 2013–2025 është shndërruar në një “minë me sahat” financiare për buxhetin e shtetit. Me mijëra punonjës të pushuar padrejtësisht, procese gjyqësore të humbura njëri pas tjetrit, konflikte pronësore e tenderash, si dhe çështje tatimore të stërzgjatura, kanë rrënuar arkën e shtetit me dhjetëra miliardë lekë. Vetëm nga largimet abuzive nga puna, mbi 15 mijë punonjës janë dëmshpërblyer nëpër gjykata, duke i kushtuar taksapaguesve më shumë se 13 miliardë lekë. Kontrolli i Lartë i Shtetit e ka cilësuar këtë skandal si një “keqadministrim i përsosur”, ndërsa raportet e Ministrisë së Financave dhe Avokaturës së Shtetit tregojnë një trend që përsëritet çdo vit zgjedhor ku “fshesa politike” në administratë kthehet në miliona euro të tjera dëmshpërblime. Ky cikël jo vetëm që boshatis financat publike, por nxjerr në pah edhe paaftësinë e institucioneve për të frenuar një fenomen që është bërë endemik.
Shifrat
Numri i çështjeve të humbura dhe vlera e dëmshpërblimeve ka luhatje të forta nga viti në vit, shpesh në lidhje me ciklet zgjedhore (qendrore apo vendore) kur ndodhin largime masive nga administrata. Më poshtë po paraqesim një përmbledhje vjetore e rasteve dhe faturës financiare për buxhetin e shtetit:
2013: Vit tranzitor – gjykatat administrative sapo nisën punën në fund të 2013. Pak dëmshpërblime u paguan gjatë këtij viti (çështjet e para të largimeve nisën të shqyrtohen, por shumica ende pa vendim të formës së prerë deri në 2014). Gjithsesi, shteti vazhdoi të shlyejë detyrime të prapambetura të akumuluara prej viteve të mëparshme (2005–2013) përfshirë kompensime për vendime gjyqësore më të hershme.
2014: Në pasojë të ndërrimit të qeverisë pas zgjedhjeve 2013, pati një valë masive padish nga punonjësit e shkarkuar. Ky vit shënoi kulmin e pagesave: rreth 3.3–3.58 miliardë lekë u paguan si dëmshpërblime. Janë llogaritur mbi 2,700–2,800 raste të fituara nga paditësit (ish-punonjës) vetëm gjatë 2014. Sipas të dhënave zyrtare, vetëm në periudhën mars–dhjetor 2014 u kryen rreth 4,800 transaksione financiare nga thesari për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore në favor të të larguarve nga detyra. Kjo faturë i kaloi $30 milionë (rreth 3.3 mld lekë) dhe përbënte pagesën e detyrimeve gjyqësore të grumbulluara deri në atë kohë.
2015: Numri i çështjeve të reja mbeti i lartë (vazhduan paditë nga largimet e 2013–2014, si dhe filluan shkarkimet pas zgjedhjeve vendore 2015). Gjatë 2015 u paguan rreth 2.9 miliardë lekë dëmshpërblime. Kjo shumë mbuloi kryesisht pagesën e 3,683 faturave të dëmshpërblimit (janar–dhjetor 2015) për vendime gjyqësore, që lidheshin kryesisht me largimet e ndodhura në 2013 dhe gjysmën e parë 2014. Vitet 2014–2015 së bashku i kushtuan buxhetit mbi 50 milionë dollarë në dëmshpërblime, një kosto e cila pritej të rritej më tej pasi shumë çështje ende po shqyrtoheshin.
2016: Pas dy viteve të para tronditëse, pati një rënie të pjesshme. Gjithsesi, edhe në 2016 vazhduan pagesat e detyrimeve për largimet e padrejta (përfshirë raste nga zgjedhjet vendore 2015). Sipas burimeve zyrtare, gjatë periudhës 2015–2018 kostoja mesatare vjetore e dëmshpërblimeve ishte rreth 1.6–1.8 miliardë lekë në vit. Mund të vlerësohet se në 2016 janë paguar dëmshpërblime në këtë interval (afër 1.7 mld lekë), ndërsa numri i çështjeve të humbura llogaritet me mijëra (rreth 1,500–2,000 raste). Në këtë periudhë filluan të zbatohen disa masa kufizuese (p.sh. pagesa e pjesshme fillestare e dëmshpërblimit dhe pjesa tjetër si detyrim i prapambetur), çka bëri që shumë ish-punonjës të merrnin vetëm një pjesë të kompensimit menjëherë, ndërsa pjesa e mbetur shtyhej për t’u likuiduar kur të kishte fonde.
2017: Një vit elektoral (zgjedhjet parlamentare) që solli një valë të re largimesh, veçanërisht për shkak të ndryshimit të konfigurimit qeverisës (PS largoi nga administrata emërimet e LSI-së pas prishjes së koalicionit). Sipas KLSH, viti 2017 shënoi një tjetër kulm financiar: dëmshpërblimet e paguara arrijnë gati 2.0 miliardë lekë – shifra më e lartë midis viteve 2015–2021. Edhe numri i çështjeve të fituara nga paditësit ishte shumë i lartë; burime investigative tregojnë se 2017 dhe 2018 kishin numrin më të madh të punonjësve të dëmshpërblyer gjatë gjithë periudhës. Për 2017 llogariten afërsisht rreth 3 mijë raste të humbura nga institucionet (përfshirë paditë e akumuluara nga vitet e mëparshme). Kjo tendencë tregon se gjykatat administrative vazhduan t’u japin të drejtë ~75% të paditësve në konfliktet e punës.
2018: Vazhdoi trendi i ngjashëm me 2017. Dëmshpërblimet totale për largimet e padrejta vlerësohen sërish në intervalin 1.6–1.8 miliardë lekë. Numri i rasteve mbeti i lartë (po rreth 3 mijë raste). Sipas një monitorimi nga InfoÇip, vetëm në Gjykatën Administrative të Apelit në 2018 u dhanë 1,400 vendime në çështje pune (29.5% e totalit të çështjeve) dhe 77% e punonjësve paditës i fituan gjyqet[19][17]. Fatura financiare e këtyre vendimeve (për 2017–2018) llogaritet në rreth 15 milionë euro (rreth 1.8 miliardë lekë në vit), që korrespondon me afro 30 mijë paga të prapambetura që shteti u detyrohet ish-punonjësve për këto dy vite.
2019: Sipas raportit të KLSH, në vitin 2019 detyrimet për humbjet gjyqësore arritën rreth 3.9 miliardë lekë (rreth 31.4 milionë €). Kjo shifër përfshin si dëmshpërblimet për çështjet e punës, ashtu edhe detyrime të tjera (interesa vonese, çështje pronësie apo biznesi). Vetëm për largimet e padrejta nga puna, institucionet shtetërore paguan mbi 1.1 miliardë lekë gjatë 2019 (rreth 8.8 milionë €). Numri i çështjeve të humbura në sektorin e punës u ul në krahasim me 2017–2018 (pasi po mbyllej cikli pas zgjedhjeve 2017), por sërish mbi 1 mijë raste kanë përfituar dëmshpërblim. KLSH vëren se në 2019 u dëmshpërblyen ~896 punonjës (vetëm në shërbimin civil qendror e vendor). Ndërsa shpenzimet u ulën, borxhi i pashlyer u rrit shumë vendime gjyqësore u shtynë për t’u paguar më vonë, duke akumuluar kamata.
2020: Vitet e fundit të dekadës panë një tendencë rënëse të faturës vjetore. Gjatë 2020 u paguan rreth 1.14 miliardë lekë në dëmshpërblime për ish-punonjësit, me 861 punonjës të kompensuar gjatë vitit. Kjo përfaqëson një ulje të ndjeshme krahasuar me 2014 apo 2017, por gjithsesi një barrë domethënëse për buxhetin (~9 milionë €). Deri në fund të 2020, detyrimet e prapambetura të akumuluara për vendime gjyqësore (ende të papaguara) kapën shifrën 9.3 miliardë lekë. Kjo do të thotë se, përveç shumave të paguara, shteti kishte ende rreth 75.5 milionë € borxh ndaj paditësve fitues, një “gropë” financiare e destinuar të rritet në vitet në vijim.
2021–2022: Të dhënat paraprake tregojnë vijim të trendeve: gjatë viteve 2015–2022 (periudhë 8-vjeçare) administrata qendrore ka paguar gjithsej ~9.9 miliardë lekë dëmshpërblime, ndërsa pushteti vendor ~2.2 miliardë lekë. Viti 2021 (pas zgjedhjeve parlamentare ku i njëjti pushtet rifitoi) nuk solli luhatje drastike, shpenzimet vjetore për dëmshpërblime vlerësohen rreth 1 miliard lekë (në nivelin e 2019–2020). Ndërkohë, 2022 përkoi me pragun e zgjedhjeve vendore 2023 dhe u shënua nga rritje e kostove në bashki: vetëm pushteti vendor pagoi 324.6 milionë lekë dëmshpërblime gjatë 2022 (kulmi lokal historik), i afërt me një kulm të ngjashëm prej 315 milionë lekësh në 2016 (pas zgjedhjeve vendore 2015). Kjo tregon se “fshesa” politike në bashki para zgjedhjeve prodhon po ashtu fatura të mëdha për buxhetin. Administrata qendrore vijoi me një nivel ngjashëm me vitet e mëparshme (~1.0–1.2 mld lekë në 2022). Në total, vetëm për largimet e padrejta nga puna (2015–2022) janë paguar rreth 12 miliardë lekë nga buxheti i shtetit, ndërsa numri i përgjithshëm i punonjësve të dëmshpërblyer (2014–2022) i kalon 15 mijë vetë.
2023–2025: Të dhënat për vitet më të fundit ende po konkretizohen. Pas zgjedhjeve vendore të majit 2023 (ku pati rotacion në disa bashki), pati një tjetër valë padish nga punonjësit vendorë të larguar – pra, fatura financiare u rrit sërish në 2023–2024. Gjithashtu, kjo faturë do të rritet edhe më shumë me zgjedhjet e përgjithshme 2025, pasi Rama nisi shkarkimet në gjithë vendin. Kjo nënkupton se fenomeni vazhdon: ish-punonjësit vazhdojnë të fitojnë të drejtat e tyre në gjykatë dhe shteti vazhdon të mbartë detyrime të reja