Shqipëria është vendi më bujqësor i Europës. Ky sektor kontribuon në gati 20% të ekonomisë, që është më e larta në Europë. E dyta është Kosova, me rreth 11%, ndërsa mesatarja e Bashkimit Europian është 2-3%.
Por, të jesh i madh, shpesh nuk do të thotë të jesh i shëndetshëm. Vendi nuk ka arritur që ta shfrytëzojë këtë avantazh. Shqipëria varet nga importet, për një pjesë të madhe të produkteve të saj, teksa bujqësia e copëzuar dhe e pamekanizuar nuk e mundëson arritjen e ekonomisë së shkallës.
Nuk është zhvilluar as industria përpunuese dhe as ajo bio, që do t’i jepnin vlerë të shtuar sektorit.
Përkundrazi, të dhënat e fundit të Eurostat treguan se Shqipëria ishte e fundit në Europë për sipërfaqen organike në raport me atë totale, me vetëm 0.09%, nga 9.9% që është mesatarja europiane.
Politikat çorientuese të viteve të fundit, pavarësisht shtimit të subvencionimeve, nuk kanë arritur që të rrisin konkurrueshmërinë e sektorit, sidomos agropërpunimit. P.sh., industria e qumështit është tërësisht e dorëzuar, duke prodhuar produkte që janë më të shtrenjta se në shumë shtete të Europës, duke u hapur rrugën importeve.
Ndërsa ka çaluar në bujqësinë formale, shumë zona kanë “shkëlqyer” në atë informale. Prej vitesh, Shqipëria ka qenë një prej pikave të nxehta që përmendej në raportet e institucioneve ndërkombëtare, si një kultivues i madh i kanabisit.
Ndonëse ky “biznes” solli shumë para në ekonomi, sidomos pas vitit 2016, efektet e tij nuk ishin pozitive në zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë.
Euro u zhvlerësua në mënyrë të pashpjegueshme nga fondamentet reale, duke dëmtuar eksportuesit, tregu i pasurive të paluajtshme shënoi bum, duke zhvlerësuar të ardhurat e individëve e familjeve normale dhe duke ngjallur shqetësime te Fondi Monetar Ndërkombëtar për një ndikim të rënies së tregut në stabilitetin financiar të vendit.
Shqipëria vijoi, edhe në vitin 2022, të ishte shteti me të ardhurat për frymë më të ulëta në Europë, vetëm 34% e mesatares së Bashkimit Europian, pagat mesatare 30-40% më të ulëta se Serbia, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi e Bosnja, por me çmimet ndër më të lartat të rajon.
Emigracioni është kthyer në një fenomen shqetësues, duke ndikuar ndjeshëm tregun e punës, por dhe duke rrezikuar çekuilibrin e parametrave makroekonomikë në të ardhmen.
Tashmë qeveria, pas shumë përpjekjesh, ka vendosur që të legalizojë kanabisin për përdorim mjekësor. (Lazarati ishte dekada përpara në zbatimin e strategjisë së qeverisë për kanabizim. A do t’i kërkojnë falje?) Në një këndvështrim të gjerë, kushtet nuk janë më aq të pafavorshme sa disa vite më parë.
Çdo ditë, më shumë shtete kudo në botë po legalizojnë kultivimin e kanabisit për qëllime mjekësore, në mjaft qytete të Europës po shtohen dyqanet e tregtimit të tij. Sërish, legalizimi pritet të ketë më shumë humbje sesa përfitime.
Bujqësia tradicionale aktualisht po vuan nga mungesa e punonjësve dhe hapja e serrave me kanabis do të tkurrë edhe më tej forcën punëtore në fshat dhe sipërfaqen e tokës në zonat më prodhuese të vendit, duke rrezikuar rënien e prodhimeve të tjera bujqësore (në 2016-n, p.sh., tregu kishte mungesë domatesh, për shkak të orientimit të fuqisë punëtore drejt fushave me kanabis).
Qeveria shqiptare ka struktura të dobëta të rendit dhe të sigurisë për të siguruar kontroll, siç parashikon projektligji për kultivimin e kanabisit për qëllime mjekësore, që nga importi i farës, licencimi i kultivuesve, rrethimi dhe kontrolli i sipërfaqeve të mbjellja, laboratorëve etj.
Ndërsa rasti i Maqedonisë së Veriut, që e legalizoi hashashin për qëllime mjekësore disa vite më parë, tregon se ky mund të jetë një eksperiment i dështuar.
Në shtetin fqinjë, kompanitë që mbollën i kanë depot të mbushura me lulet e kanabisit, pasi ata me ligj duhen të eksportojnë vetëm vaj. Investimet për laboratorin e vajit kërkojnë më shumë se 5 milionë euro, duke rrezikuar që të mbetet një biznes i përqendruar në disa duar.
Më i rëndë është dëmi moral i mesazhit që jep qeveria, që ka lënë jashtë vëmendjes një sektor që sjell rreth 40% të punësimit në vend dhe i përqendron forcat në promovimin e një biznesi, i cili jo vetëm nuk zgjidh problemet e thella strukturore të bujqësisë, por përkundrazi, rrezikon t’i përkeqësojë më tej ato.
